Jak to robią w Finlandii? Działania Finów w zakresie uczenia się przez całe życie

W połowie listopada br. przedstawiciele samorządu wojewódzkiego odpowiedzialni za kształtowanie polityki uczenia się przez całe życie w województwie pomorskim oraz instytucji związanych z edukacją, gospodarką i rynkiem pracy udali się na wizytę studyjną do Finlandii.

Wizyta zorganizowana została przez pracowników Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w ramach projektu „Pomorskie Kompetencje Jutra”. Zgodnie z ideą projektu głównym celem wizyty było poznanie skutecznych modeli i dobrych praktyk w zakresie uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning).

Uczestnicy wyjazdu odwiedzili instytucje związane z edukacją, nauką i kształceniem ustawicznym, chcąc dowiedzieć się i zrozumieć skąd biorą się sukcesy Finów – dlaczego ich system edukacji uważany jest za jeden z najlepszych na świecie? Na ich trasie znalazły się:

• Adult Education Centre – Fińskie Centrum Edukacji Dorosłych w Helsinkach
• Helsinki Vocational College – Helsińska Szkoła Zawodowa
• Ministerstwo Edukacji i Kultury
• Uniwersytet Aalto – Wydział Fizyki Stosowanej
• Haaga Helia University of Applied Sciences – Uniwersytet Nauk Stosowanych Haaga Helia
• Heureka Science Center –  Centrum Nauki Heureka
• Turku Vocational Institute – Instytut Zawodowy w Turku

Po kwalifikacje i umiejętności do Adult Education Centre i…

Na początek delegacja spotkała się z przedstawicielami największej w kraju placówki zajmującej się kształceniem dorosłych – Fińskiego Centrum Edukacji Dorosłych w Helsinkach.

Misją wszystkich inicjatyw podejmowanych przez centrum jest promowanie uczenia się przez całe życie, wspieranie rozwoju zainteresowań, integrowanie lokalnych społeczności oraz kształcenie zdolności do funkcjonowania w grupach opartych na zasadach demokratycznych i równościowych.

Placówka oferuje 5 tysięcy kursów rocznie, z których korzysta 85 tysięcy osób, zarówno studentów, pracowników, jak i bezrobotnych, w tym imigrantów, którzy stanowią już 20 % mieszkańców Finlandii. Obok zdobywania kwalifikacji cenionych na rynku pracy, kursanci mają możliwość tworzenia czy rozwijania hobby poprzez udział w zajęciach muzycznych, teatralnych, malarstwie, tkactwie, garncarstwie i wielu innych. Centrum posiada dużą salę wykładową, w której obok odczytów odbywają się spektakle teatralne oraz koncerty orkiestry symfonicznej złożonej z uczestników zajęć. Bogata oferta, kształtowana przez specjalnie zatrudnionych w tym celu 50-ciu nauczycieli „planistów”, jest w dużej mierze dotowana przez państwo.

„Wyrusz w podróż!” – zachęca dyrektor Fińskiego Centrum Edukacji Dorosłych w Helsinkach – Ville Ylikahri przedstawiając ofertę nauczania. „Bo nauka zawsze jest jakąś formą podróży i możesz ją rozpocząć w dowolny sposób” – wyjaśnia.

Helsinki Vocational College

Następnie część uczestników wizyty studyjnej udała się do Helsińskiej Szkoły Zawodowej (Helsinki Vocational College), gdzie przybliżono im fiński model kształcenia zawodowego, a pozostali do Ministerstwa Edukacji i Kultury, by zapoznać się z regulacjami dotyczącymi fińskiego systemu edukacji, szczególnie pod kątem uczenia się przez całe życie.

Edukację w Finlandii, podobnie jak w Polsce, rozpoczynają dzieci już w przedszkolu, następnie kontynuują ją w 9-letniej szkole podstawowej, po której przychodzi czas na zdobycie wykształcenia średniego. I tutaj uczniowie mają dwie możliwości, mogą wybrać kończące się maturą liceum lub szkołę zawodową. Standardowo kształcenie w obydwu typach szkół trwa trzy lata. Helsinki Vocational College jest największą instytucją w Finlandii oferującą wykształcenie średnie zawodowe – prowadzi swoja działalność w 14-stu tego typu placówkach na terenie całego kraju. Jest ona otwarta zarówno dla absolwentów szkół powszechnych, jak i dla osób, które po szkole podstawowej przerwały edukację i podjęły pracę, a następnie po kilku latach postanowiły nadal się kształcić. Program umożliwiający zdobycie kwalifikacji zawodowych obejmuje kształcenie w zakresie przedmiotów ogólnych wynikających z podstawy programowej, przedmiotów dodatkowych wybranych przez szkołę oraz przedmiotów związanych z zawodem. Największy nacisk położony jest jednak na przedmioty zawodowe – aby ukończyć szkołę należy zdobyć 180 punktów, z czego aż 145 dotyczy nauczanego zawodu.  Uczniowie odbywają również praktyki we współpracujących z daną szkołą zakładach pracy. Co ciekawe szkoła przyjmuje również absolwentów liceów, co daję im szansę na zdobycie większej ilości punktów, pozwalających dostać się na wymarzone na studia.

Dodatkowo edukację na poziomie szkoły średniej zawodowej mogą tutaj odbyć osoby dorosłe. Szkoła umożliwia im zdobycie kwalifikacji bez konieczności podejmowania formalnego kształcenia. Zamiast zajęć lekcyjnych przeprowadzane są praktyczne testy kompetencji, podczas których sprawdzane są wcześniej nabyte przez uczniów umiejętności. Osoby, które pomyślnie zaliczą wszystkie testy, otrzymują świadectwo potwierdzające ich kwalifikacje.

Po regulacje dotyczące uczenia się przez całe życie do Ministerstwa Edukacji i Kultury

W ministerstwie podkreślano, że uczenie się przez całe życie jest ważnym elementem fińskiego systemu edukacji. Ogromną zaletą systemu jest brak „ślepych uliczek”, co oznacza, że zawsze można kontynuować naukę na wyższym poziomie, niezależnie od swoich wcześniejszych wyborów. Uczestnicy wizyty dowiedzieli się też, że w Finlandii praktykuje się uznawanie wcześniej zdobytego wykształcenia, kompetencji czy kwalifikacji, co sprzyja unikaniu niepotrzebnego dublowania się kierunków studiów oraz ułatwia zdobycie kolejnego szczebla edukacji w krótszym czasie.

Edukacją osób powyżej 25 roku życia zajmują się szkoły średnie dla dorosłych, szkoły zawodowe i ośrodki zawodowego kształcenia dorosłych, politechniki i uniwersytety. Osoby dorosłe mogą też korzystać z bogatej oferty kursów zawodowych oferowanych przez instytucje działające poza oficjalnym systemem edukacji, tj.: średnie szkoły ludowe, uniwersytety letnie, prywatne ośrodki kształcenia dorosłych. Kształcenie ustawiczne w Finlandii ma się świetnie również dzięki temu, że przepisy dotyczące szkolnictwa średniego i wyższego nakładają na instytucje edukacyjne obowiązek promowania uczenia się przez całe życie. Dodatkowo wymaga się, aby oferta kształcenia była jak najbardziej elastyczna, by umożliwić dorosłym równoległą naukę i pracę. Istotne jest również, że państwo, aby umożliwić Finom uzyskanie lub podwyższenie kwalifikacji przydatnych na rynku pracy, współfinansuje różne formy nauczania.

Spotkanie na Uniwersytecie Aalto – uczestnicy wizyty wraz z prof. Andrea Sand

Po wiedzę na temat kształcenia kadr dla energetyki jądrowej do Uniwersytetu Aalto

Po szkole średniej przyszedł czas na szkoły wyższe. Na początek delegacja wybrała się do Espoo – miasta położonego nieopodal Helsinek, gdzie odwiedziła Wydział Fizyki Stosowanej na Uniwersytecie Aalto. Uczestnicy wizyty, w związku z planowaną na Pomorzu budową pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce, chcieli dowiedzieć się jak kształcić kadry dla energetyki jądrowej.

W sali wykładowej przywitała ich energiczna pani w jeansach i bluzie z kapturem – profesor nadzwyczajny inżynierii jądrowej, która podzieliła się wiedzą na temat fińskich doświadczeń dotyczących energetyki jądrowej (pierwsza elektrownia jądrowa w Finlandii  została zbudowana na przełomie lat 70. i 80 XX w.!) oraz opowiedziała jak wygląda edukacja nuklearna w Finlandii, ze szczególnym uwzględnieniem Aalto Uniwersity. Co prawda, uczelnia nie oferuje kierunku studiów o nazwie „energetyka jądrowa”, natomiast jest przedmiot „inżynieria jądrowa” nauczany m.in. na kierunkach: fizyka reaktorów, fizyka promieniowania czy bezpieczeństwo nuklearne. Dodatkowo, uczelnia w ramach „open University” prowadzi krótkie kursy w tematyce energetyki jądrowej dla wszystkich chętnych po szkole zawodowej oraz zajęcia w ramach „Narodowego kursu bezpieczeństwa jądrowego” wyłącznie dla osób pracujących w branży jądrowej. Ponadto pani profesor przybliżyła zarówno krajowe, jak i międzynarodowe programy wspierające rozwój energetyki jądrowej, wspomniała też o „Europejskiej sieci edukacji jądrowej” oraz „Europejskim sojuszu badań nad energią jądrową”.

Stanisław Szultka – Dyrektor Departamentu Gospodarczego UMWP i Izabela Jezierska – Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku na tle wizerunku Emmy Noether – niemieckiej matematyczki i fizyczki, określanej często mianem najważniejszej kobiety w historii matematyki.

Po praktyczne wykształcenie wyższe do Haaga Helia University of Applied Sciences

Na Uniwersytecie Nauk Stosowanych Haaga Helia w Helsinkach studiują szczególnie absolwenci ścieżki kształcenia zawodowego, którzy – chcąc rozpocząć studia – nie muszą posiadać matury, natomiast wymagane jest, aby wykazali się co najmniej 2-letnim doświadczeniem w pracy oraz zdali egzamin wstępny. Nie należy on do najłatwiejszych, bowiem do szkoły wyższej każdego roku aplikuje 30 tys. osób, z czego przyjętych zostaje tylko 5 tys. W przeważającej mierze uniwersytet skoncentrowany jest na przygotowaniu specjalistów do pracy w biznesie i usługach, co oznacza, że studenci bardziej skupiają się na praktycznym zastosowaniu wiedzy, aniżeli na zajęciach teoretycznych. Haaga-Helia oferuje studia licencjackie i magisterskie m.in. z zakresu biznesu, technologii informacyjnej, turystyki i zarządzania wydarzeniami, hotelarstwa, dziennikarstwa oraz kształcenia nauczycieli zawodowych. Podczas spotkania pracownice uczelni przybliżyły nie tylko tematykę związaną ze studiami wyższymi, ale opowiedziały też o kształceniu ustawicznym. Zaprezentowały m.in. platformę „opin.fi”, na której można znaleźć ofertę z różnych uczelni w kraju dedykowaną uczeniu się przez całe życie.

W drodze po wiedzę….

Po naukę i rozrywkę do Heureka Science Center 

Kolejna wizyta miała miejsce w Centrum Nauki Heureka – organizacji non-profit prowadzonej przez Fundację Fińskiego Centrum Nauki, która ma na celu popularyzację wiedzy naukowej oraz rozwijanie metod nauczania przedmiotów ścisłych i koncepcji naukowych. Instytucja w ciekawy sposób – poprzez eksperymenty i działanie – daje możliwość zapoznania się z nauką i technologią organizując różnorodne wydarzenia, wystawy, warsztaty pomysłów i programy edukacyjne. Placówka jest jednocześnie jednym z największych centrów rozrywki w Finlandii, odwiedzanym rocznie przez około 300 tysięcy osób.
Uczestnicy wizyty studyjnej po zapoznaniu się z prezentacją na temat działalności centrum, mieli sposobność zobaczyć namiastkę tego, co oferuje placówka. Najpierw była wystawa: „Giganci epoki lodowcowej”, gdzie zaskoczyło ich niemalże dwadzieścia naturalnej wielkości robotów-zwierząt, w tym mamut i kot szablozębny (!), a następnie wyimaginowana stacja kosmiczna przyszłości, która pozwala na eksplorowanie wszechświata.

Opuszczając centrum przedstawiciele delegacji stanęli twarzą w twarz z Albertem Einsteinem. Na pożegnanie pogłaskali noblistę po nosie, co – jak zapewniała opiekunka grupy – pani Ula, przyniesie im dużo mądrości i  udali się do oddalonego o ponad 150 km od Helsinek Turku.

Prezentacja na temat działalności Centrum Nauki Heureka

Po wiedzę jak zarządzać oświatą na szczeblu lokalnym do Turku Vocational Institute

Zarządzanie systemem edukacji w Finlandii jest zdecentralizowane. Władze lokalne mają znaczną autonomię i odpowiedzialność. W jaki sposób zorganizowana jest oświata na szczeblu samorządowym uczestniczy wizyty dowiedzieli się podczas spotkania w Instytucie Zawodowym z miejskimi urzędnikami odpowiedzialnymi za edukację.

Dodatkowo przedstawiciele miasta opowiedzieli o swoich doświadczeniach związanych z kształceniem zawodowym, w tym o realizowanych projektach. Sztandarowym działaniem poświęconym edukacji zawodowej w Turku w 2025 r. była organizacja Skills Finnland. Wydarzenie to o nazwie „Taitaja”, odbywające się każdego roku w innym mieście, jest narodowym konkursem umiejętności zawodowych dla młodych profesjonalistów. Uczestnicy z różnych branż rywalizują o tytuł Mistrza Finlandii, prezentując swoje umiejętności i ucząc się od siebie nawzajem. Przedsięwzięcie będące okazją do poznania różnych zawodów, nawiązania kontaktów z profesjonalistami z branży i edukacji oraz odkrywania nowych ścieżek kariery odwiedziło 66 tysięcy gości. Mogli oni uczestniczyć nie tylko w mistrzostwach Finlandii, ale też w różnego rodzaju warsztatach, seminariach i innych wydarzeniach towarzyszących. Co ważne Taitaja jest otwarta dla wszystkich uczniów szkół zawodowych, w tym dla tych, którzy potrzebują specjalnego wsparcia.

Kolejny projekt dotyczył współpracy pakistańsko-fińskiej, której głównym celem jest opracowanie modelu na rzecz podnoszenia kwalifikacji i mobilności zawodowej pakistańskich absolwentów i młodych specjalistów. Docelowo cały model będzie mógł zostać wykorzystany do przyciągania talentów z innych krajów Unii Europejskiej. Kluczowym elementem projektu jest pozyskiwanie wiedzy specjalistycznej w zakresie edukacji w oparciu o potrzeby rynku pracy, dostosowywanie programów nauczania w Pakistanie do tradycji UE, czy wprowadzanie szkoleń zawodowych, które stanowią ważną część fińskiego kształcenia zawodowego, a nie są jeszcze realizowane w Pakistanie.

Spotkanie w Instytucie Zawodowym w Turku z przedstawicielami miasta odpowiedzialnymi za edukację.

Po kilku dniach intensywnych spotkań uczestnicy wizyty opuszczali Finlandię wyposażeni w dużą dawkę wiedzy na temat fińskiego systemu edukacji oraz organizacji kształcenia ustawicznego.

Finowie nie oceniają, a motywują, uczą krytycznego myślenia, zachęcają do samodzielnego dochodzenia do wiedzy poprzez działanie. Nikogo nie wykluczają, traktują wszystkich równo – stąd nie funkcjonują u nich rankingi szkół i uczelni. Podchodzą do każdego ucznia indywidualnie, wspierają jego mocne strony, szukają talentów. Duży nacisk kładą na uczenie się przez całe życie. I to przynosi efekty! W ciągu ostatnich 20 lat zauważa się wzrost zainteresowania różnymi formami doskonalenia – skorzystało z niego 3 miliony dorosłych Finów (85%), a obecnie niemalże połowa osób dorosłych rocznie korzysta z różnorodnej oferty edukacyjnej.

Warto dodać, że Finowie ósmy raz z rzędu zostali uznani za najszczęśliwszy naród na świecie. Co przy każdej sposobności starali się podkreślać…

Zatem bądźmy ciekawi, zadawajmy pytania, rozwijajmy się i uczmy się przez całe życie. Bo wiedza może prowadzić też do szczęścia.

Wizyta zrealizowana została w ramach projektu pn. „Zbudowanie systemu koordynacji i monitorowania regionalnych działań na rzecz kształcenia zawodowego, szkolnictwa wyższego oraz uczenia się przez całe życie, w tym uczenia się dorosłych” – inwestycja A3.1.1 KPO współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności.