Boom inwestycyjny, który dokonuje się aktualnie w pomorskiej gospodarce morskiej, a zwłaszcza w przestrzeni portowej Gdańska i Gdyni posiada istotny wpływ na gospodarkę całego regionu, a zwłaszcza jego ład przestrzenny. Należy tu uwzględnić nie tylko inwestycje na rzecz poprawy dostępu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego), modernizacji infrastruktury, przebudowy nabrzeży, pogłębiania kanałów portowych czy też plany budowy portów zewnętrznych (bardziej zaawansowane w Gdyni, a przystopowane aktualnie w Gdańsku). Istotne będzie zwłaszcza sprostanie nowym unijnym trendom na rzecz dekarbonizacji transportu, infrastruktury paliw oraz napędów odnawialnych, powiązanych z projektem transformacji energetycznej.

Dekarbonizacja transportu morskiego

Województwo Pomorskie od lat jest zaangażowane w promocję energetyki wiatrowej, a inwestycje z tego zakresu, dotyczące np. produkcji turbin czy budowy terminali instalacyjnych oraz serwisowych, ulokowane będą głównie w przestrzeni portowej. Szczególnie ważne mogą być ustalenia międzynarodowego projektu z udziałem partnerów Polski, Niemiec, Litwy, Dani i Szwecji: „DecoInter – Decarbonization of maritime transport and its impact on pro-climate international transport connectivity of the Southern Baltic Sea region”. Projekt ma na celu ma wsparcie transformacji energetycznej w portach morskich i ich otoczeniu. Porty przeformułują własne strategie, aby zrealizować ambitne cele klimatyczne i zaplanują działania wdrożeniowe w zakresie dekarbonizacji. Wspólna strategia, która powstanie podczas realizacji projektu, będzie brała pod uwagę proekologiczne działania poszczególnych portów, ale również obejmie inne podmioty mające wpływ na sytuację ekologiczną portu. Zgodnie z założeniem projekt rozpocznie się w przyszłym roku.

Porty morskie Gdańska i Gdyni wraz z terenami przyległymi tworzą rozległe kompleksy gospodarcze wielu powiązanych ze sobą działalności. Są to między innymi usługi portowe, spedycyjne i logistyczno-magazynowe, czy stoczni morskich wraz z ich kooperantami. Takie skupiska przestrzenne w nowoczesnej terminologii określa się mianem klastrów portowych bądź klastrów morskich.

Przestrzeń portowa

Porty Gdańska i Gdyni zajmują przestrzeń lądową wynoszącą odpowiednio 3248 ha i 621 ha. Nie jest to powierzchnia zbyt duża w porównaniu do największych portów europejskich takich jak Rotterdam (10.556 ha), Antwerpia (14.055 ha) czy Hamburg (7.399 ha), co wynika z faktu, iż trzy wyżej wymienione porty Morza Północnego pełnią rolę wielkich hubów oceanicznych o znacznie większych przeładunkach niż porty bałtyckie, co znowuż wynika z  ich historii i położenia geograficznego. Ponadto w przypadku portu w Gdyni naturalnym ograniczeniem ekspansji terenowej są warunki fizyczne, czyli wzgórza morenowe oraz bezpośrednie sąsiedztwo z centrum miasta. Nie zmienia to jednak faktu, iż zespoły portowe Gdańska i Gdyni są istotnym składnikiem kompleksu urbanistycznego i funkcjonalnego metropolii trójmiejskiej włączającym ją w orbitę zewnętrznych oddziaływań gospodarczych.

Port Gdańsk

W granicach administracyjnych portu gdańskiego zlokalizowane są terminale przeładunkowe oraz bazy paliw i ładunków sypkich ulokowane zarówno w porcie wewnętrznym, jak i porcie północnym. Zasadniczą rolę strategiczną i gospodarczą odgrywa dziś port północny, zbudowany w 1975 roku wraz z Rafinerią Gdańską, z którą jest połączony rurociągiem. Jest to jednocześnie najbardziej głębokowodna część portu, w obrębie której zlokalizowany jest największy terminal kontenerowy na Bałtyku – Baltic Hub. Ważną rolę odgrywają także terminal LPG oraz Naftoport.

W obszar ciążenia portu gdańskiego włączone są także obiekty biurowe z ulokowanymi tam firmami spedycyjnymi, handlowymi i logistycznymi, izbami handlowymi i organizacjami samorządu gospodarczego oraz instytucjami publicznymi kooperującymi z gospodarką morską. Osobną rolę odgrywają stocznie produkujące statki i ich komponenty oraz stocznie remontowe jak Remontowa Shipbuilding – najlepsza stocznia remontowa w Europie według rankingu Clarksons Research. Z kolei na terenach byłej stoczni gdańskiej na Wyspie Ostrów (objętych statusem Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej) właśnie rozpoczyna się wspólna inwestycja Agencji Rozwoju Przemysłu i hiszpańskiej firmy GRI Renewable Industries na rzecz budowy sekcji branży off-shore. Fabryka w Gdańsku będzie transportowała komponenty wież i turbin wiatrowych barkami do portu instalacyjnego, gdzie będą montowane.

Ważnym składnikiem gdańskiego klastra morskiego są w końcu pomorskie centra logistyczne i parki magazynowe. W bezpośredniej bliskości Baltic Hubu zlokalizowane jest największe w województwie Pomorskie Centrum Logistyczne, którego docelowa powierzchnia ma wynieść 110 ha. Właściciele obiektu jest spółka miejska – Gdańska Agencja Rozwoju Gospodarczego natomiast operatorem – dalekowschodni potentat na rynku nieruchomości Global Logistics Properties (GLP). Obiekt dostosowany jest nie tylko pod magazynowanie, ale również produkcję. Park oferuje wielofunkcyjne hale magazynowo-produkcyjno-biurowe, a także możliwość budowy magazynów w systemie build-to-suit (BTS), czyli dostosowanych do indywidualnych wymagań klientów. Na terenie PCL oferowana jest także opcjonalna możliwość wprowadzenia Wolnego Obszaru Celnego. W pobliżu znajduje się także kilkanaście komercyjnych parków magazynowych.

Port Gdynia

Inną specyfikę lokalizacyjną oraz uwarunkowania rozwoju przestrzennego posiada drugi duży port województwa – Port Gdynia. Jest to konsekwencją zarówno odmiennej historii powstawania portu i miasta, jak też uwarunkowań geograficznych, a w tym naturalnych barier rozwoju przestrzennego i sąsiedztwa miasta ograniczających możliwości w pozyskiwaniu nowych obszarów. Port Gdyński składa się z portu wschodniego, gdzie przeładowywane są głównie ładunki masowe, ro-ro i drobnicowe oraz zachodniego z perspektywicznie rozwijającymi się dwoma terminalami kontenerowymi, choć w zachodniej części portu ulokowana jest także baza marynarki wojennej.

Wysoka terenochłonność infrastruktury portowej Gdyni, wolumen świadczonych usług oraz  sukcesywny wzrost wielkości przeładunków spowodowały duże zapotrzebowanie na nowe tereny przeznaczone pod przestrzeń portową. W porcie lub w jego bezpośrednim zapleczu zlokalizowanych jest ponad 200 podmiotów świadczących zdywersyfikowane usługi handlowe o charakterze przeładunkowym, spedycyjnym i logistycznym, często zrzeszonych w Polskiej Izbie Spedycji i Logistyki. Funkcjonują tu agencje celne i morskie, firmy kontrolne oraz armatorskie.

Na terenie portu świadczone są także usługi na rzecz przemysłu stoczniowego i branży off-shore. Stocznia Crist to marka o uznanej renomie na międzynarodowym rynku budownictwa okrętowego, oferująca projektowanie oraz produkcję zaawansowanych technologicznie jednostek. Do tego dochodzą małe stocznie jachtowe. Z kolei na terenie byłej stoczni gdyńskiej funkcjonuje obecnie Bałtycki Port Nowych Technologii, stanowiący swoisty ekosystem biznesowy, który gromadzi firmy zajmujące się szeroko rozumianą gospodarką morską, stoczniową, w tym nastawioną na jednostki wojenne i branżą off-shore. Zgodnie z koncepcją klastra zlokalizowane tam podmioty czerpią profity dzięki bliskiemu sąsiedztwu i synergii z innymi firmami, często należącymi do branży MSP bądź startupów. W ten sposób powstają akceleratory firm morskich i stoczniowym w takich dziedzinach jak Life-Science czy elektromobilność.

Inny rodzaj ładu przestrzennego gdyńskiego portu generują funkcje obsługi promów i statków pasażerskich ulokowane w porcie wschodnim przy nabrzeżu Polski, Fińskim i Francuskim w pobliżu historycznego budynku Dworca Morskiego (aktualnie Muzeum Emigracji). Otwarty w nowej lokalizacji w 2022 terminal promowy obsługuje dynamicznie rozwijające się połączenie promowe ze Szwecją, które jest częścią składową autostrady morskiej „Gdynia-Karlskrona”. Chociaż aktualnie aktywnie rozwija się współpraca gdyńskiego portu z armatorem Stena Line, w przyszłości planowane jest podpisanie umów z innymi armatorami, co umożliwia formuła terminala publicznego. Terminal pozwala na obsługę znacznie większych jednostek oraz poprawę warunków realizowania przewozów promowych i ro-ro.

Synergia i współpraca

Współpraca firm sektora TSL i ich licznych kooperantów z przestrzenią portową Gdańska i Gdyni przyczynia się do sukcesywnej przemiany funkcji portowych o podstawowym znaczeniu w prężnie działające centra logistyczno–dystrybucyjne, które są istotną składową globalnych łańcuchów logistycznych. Stąd też porty te silnie współpracują z jednostkami samorządu terytorialnego Gdańska i Gdyni oraz samorządu województwa pomorskiego, które odpowiedzialne są za planowanie przestrzenne (miasta) i gospodarcze oraz politykę pozyskiwania inwestorów i marketingu terytorialnego. To dzięki polityce gospodarczej Pomorza silnie ukierunkowanej terytorialnie możliwe jest osiąganie licznych efektów synergicznych włączających trójmiejskie porty morskie oraz ich metropolitalne, a także regionalne zaplecze w orbitę globalnych oddziaływań.