Czy edukacja dzisiaj ma sens?

Rewolucja przemysłowa oparta o sztuczną inteligencję, robotyzację, Internet rzeczy czy ekonomię współdzielenia zmienia społeczeństwo i rynek pracy.

Od lat bezskutecznie próbujemy zmienić polski system nauczania. Nauka nastawiona jest wciąż na wtłaczanie do głowy określonych, zinterpretowanych faktów. W czasach gdzie dostęp do informacji jest powszechny i praktycznie nieograniczony, a stopień wiedzy zmienia się nawet w ciągu kilku lat, takie nauczanie nie ma sensu. 65% dzieci rozpoczynających dziś edukację będzie pracować w zawodach, które jeszcze nie istnieją. Zamiast konkretnej, ale szybko dezaktualizującej się wiedzy, uczniowie powinni poznawać sposoby jej efektywnego pozyskiwania, analizowania i weryfikowania faktów. Innymi słowy nauczyć się samodzielnego myślenia. Szkoła to miejsce, z którego młody człowiek powinien wychodzić zachęcony do odkrywania świata poza nią, wyposażony w umiejętności społeczne, takie jak współpraca zespołowa czy liderowanie, a także zarządzanie zespołem czy współpraca. Jeśli Jaś nie nauczy się budować razem z kolegami wieży  z klocków, Jan nie zaprojektuje sam mostu przęsłowego.

Szkoła powinna wykształcać pewne umiejętności, dawać narzędzia do samodzielnego pozyskiwania wiedzy, analizowania i weryfikowania posiadanych informacji, a także rozbudzać w uczniach ciekawość świata i umiejętność zadawania pytań.

Studia a rynek pracy

Idąc dalej wcale nie jest lepiej. Uczelnie słabo radzą sobie z kreatywnością, pracą w grupie czy reagowaniem na kryzys i zmianę, dlatego absolwenci nie są przygotowani do wyzwań na rynku pracy.  Wyobraźmy sobie, o ileż łatwiej byłoby nam wejść na rynek mając już doświadczenie w kontaktach z przyszłym pracodawcą, gdybyśmy mogli w warunkach laboratoryjnych zobaczyć jak rzeczywiście wygląda praca w konkretnym zawodzie, współpraca w zespole czy własna działalność związana z wybranym kierunkiem.

W Polsce jest niewiele działań systemowych, wspierających indywidualną ścieżkę rozwoju młodych ludzi, uwzględniającą predyspozycje i zainteresowania. Tradycyjna edukacja przyzwyczaja studentów do zadań, które są dobrze zdefiniowane i posiadają jedno poprawne rozwiązanie. W prawdziwym świecie problemy są bardziej złożone, niejednoznaczne, często o wielu niewiadomych i kilku rozwiązaniach. System edukacji wręcz musi stawiać na odkrywanie problemów do rozwiązania, na  podważanie status quo i poszukiwanie rozwiązań innowacyjnych. Ważna jest także empatia, czyli zmiana perspektywy.  Aby móc skutecznie rozwiązywać czyjeś problemy, trzeba wejść w jego buty, zrozumieć. Współpraca i różnorodność zagwarantują lepsze pomysły i rozwiązania. Nie można też zapomnieć o eksperymentowaniu i prawie do popełniania błędów. Jeśli chcemy wychować noblistów, nie możemy strofować młodzieży za każdym potknięciem.

Kluczowe jest też większe zaangażowanie uczelni we współpracę z pracodawcami, instytucjami publicznymi, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami tworzącymi ekosystem edukacji, co pozwoli pracownikom na szybkie i efektywne nabywanie kompetencji i umiejętności.

Jak przygotować się na przyszłość?

Badacze prześcigają się w przewidywaniach, na jakie kompetencje powinniśmy postawić dziś, aby sprostać wyzwaniom jutra. Analizując pięć raportów uznanych na całym świecie instytutów, możemy wyodrębnić powtarzające się umiejętności.

Analfabetami XXI wieku nie będą ludzie nie umiejący czytać, ale ci, którzy nie będą się uczyć, oduczać i uczyć na nowo – to słowa amerykańskiego pisarza i futurologa, Alvina Tofflera, trafnie oddające ducha i sens jednej z kluczowych kompetencji jaką jest samodzielność, elastyczność i szybkość pozyskiwania wiedzy. Nowocześni pracodawcy doceniają osoby nie bojące się zmian, rozumiejące potrzebę ciągłego dokształcania się i nabywania nowych umiejętności adekwatnych do bieżących potrzeb. Na rynku pracy kształtowanym przez procesy automatyzacji i platformizacji odnajdą̨ się̨ tacy pracownicy, którzy bazując na zaawansowanych kompetencjach poznawczych, społecznych i technicznych (w tym cyfrowych), będą̨ potrafili dostosowywać́ profil swoich umiejętności do szybko zmieniających się oczekiwań́ pracodawców.

Czwarta rewolucja technologiczna wpłynie na zmianę sposobu funkcjonowania firm i instytucji publicznych. Wiele zawodów będzie polegało na współpracy ludzi i maszyn, wymuszającej na nas konieczność posiadania kompetencji cyfrowych i technicznych. Kluczowe kompetencje to takie, których w najbliższym czasie nie posiądą algorytmy i roboty – inteligencja społeczna i emocjonalna czy sprawne zarządzanie (rozproszonym) zespołem ludzi (i maszyn). Trendem będzie odchodzenie od zatrudniania na etacie na rzecz angażowania zadaniowego, projektowego, dorywczego.

Prognozy wskazują na wzrost zatrudnienia w zawodach bazujących na obszarze STEM (science, technology, engineering, math). Aby pracownik był jednak konkurencyjny i przyszłościowy, umiejętności techniczne i cyfrowe muszą być jednak połączone z umiejętnościami interpersonalnymi, kompetencjami miękkimi, przedsiębiorczością czy wiedzą z zakresu humanistycznej, bo to buduje przewagę człowieka nad maszynami i sztuczną inteligencją.

Do kompetencji przyszłości, oprócz wiedzy technologicznej, należą więc m.in. krytyczne i analityczne myślenie, współpraca, efektywna komunikacja i kreatywność, a w szczególności techniki kreatywnego rozwiązywania coraz bardziej złożonych problemów.

W tym wszystkim jednak kluczowa będzie elastyczność, zwinność, otwartość na zmiany i gotowość do ciągłego doskonalenia (ang. Agile). W kwestii rynku pracy normą stanie się zmiana. Konieczne jest więc ciągłe poszerzanie wiedzy i dokształcanie się, rozwój, śledzenie trendów, wychodzenie z inicjatywą, myślenie rozwiązaniami, a nie problemami oraz samoświadomość i zarządzanie sobą. Nacisk powinniśmy położyć na rozwijanie kompetencji miękkich, a także na różnorodność jako wartość, która stanowi siłę napędową innowacji.

Czy technologia zabierze nam pracę?

W niektórych dziedzinach nowa generacja automatycznych systemów zastąpi człowieka, umożliwiając nam zajęcie się tym, w czym jesteśmy naprawdę dobrzy i co faktycznie lubimy. W innych obszarach urządzenia staną się  współpracownikami ludzi, wzmacniając ich zdolności i kompetencje. Naturalnie, niektóre rutynowe zadania zostaną przejęte przez maszyny — to już się dzieje i skala zjawiska będzie się rozszerzać. Jednak prawdziwa potęga technologii robotycznych polega na ich zdolnościach do zwiększania i rozwijania naszych własnych możliwości.

Według danych Raportu „Future of Skills. Employment in 2030”, za kilkanaście lat 20% pracowników zastąpią roboty, a 70% z nich będzie musiało zmienić sposób wykonywania pracy. Podobnie jak to było w przypadku powstania fabryk – jedne profesje zostaną zastąpione innymi, a rozwój technologii wpłynie również na powstanie nowych zawodów. Człowiek jednak pozostanie niezastąpiony – pod warunkiem, że będzie gotowy na ciągłą naukę i rozwój.

Źródła:

Raport Adecco (2018) „Kompetencje przyszłości – czwarta rewolucja przemysłowa w Europie Wschodniej”

Raport Institute for The Future University of Phoenix (2020)

Raport Infuture Institute – Pracownik przyszłości  (2019)

Raport Światowego Forum Ekonomicznego (2020)

Raport McKinsey Global Institute (2018)